Het verzorgen van dieren in gevangenschap
Het houden van dieren in gevangenschap is een oude menselijke gewoonte. Het domesticeren van wilde dieren en het veredelen van verschillende plantensoorten heeft door de eeuwen heen veel voordeel voor de mensheid gebracht, niet in het minst als een bron van voedsel. Het houden van huisdieren als een hobby en het verzorgen van wilde planten in huis of in de tuin is dan ook heel gebruikelijk in de gehele wereld.
Het is aan de toenemende welvaart in de westerse wereld en de groeiende belangstelling voor iets tastbaars vanuit de natuur te danken dat de internationale commerciële handel in exotische dieren en planten een plaats in de maatschappij heeft veroverd. Een florerende handel is ontstaan vanuit de derdewereldlanden. Europa, Zuidoost-Azië en de VS zijn een markt geworden voor vele wilde dieren en planten. De handel creëert een vraag en deze vraag heeft de aanvoer aanzienlijk overtroffen met catastrofale gevolgen. Er zijn veel rapportages over deze ontwikkelingen aanwezig, alhoewel deze de (waarschijnlijk veel grotere) omvang niet weergeven.
Massale vraag door een groot aantal beginnende liefhebbers was in de afgelopen tijd verantwoordelijk voor een sterftecijfer van 80 of 90% onder geïmporteerde exotische dieren kort na de aankomst. Naast de consumerende amateur is er sinds een aantal jaren een groep mensen die op een andere manier met dieren en planten wil omgaan.
Geschiedenis/ontstaan van de ESF
In 1992 nam de Nederlandse Schildpadden Vereniging (NSV) het initiatief om stamboeken/kweekprogramma’s voor land- en waterschildpadden te starten. Zij zag de noodzaak in van het beschermen van dieren in het wild en van een strenger beleid ten aanzien van de import van dieren uit het wild. Zij wilde streven naar gehele self-supporting! Spoedig daarna werd hetzelfde initiatief genomen voor hagedissen, slangen en enige soorten gifkikkers. Dit leidde snel tot een groot aantal stamboek kweekprogramma’s voor soorten en ondersoorten van reptielen en amfibieën met een aanzienlijk aantal geregistreerde dieren en stamboekdeelnemers. De meeste leden kwamen aanvankelijk hoofdzakelijk van herpetologische verenigingen zoals met name Lacerta en de NSV.
In 1994 resulteerde dit in de oprichting van het Overkoepelend Orgaan Stamboeken (OOS), dat in februari 1997 werd omgezet in een stichting. Het stamboekinitiatief in ons land vond navolging in Duitsland door de start van een aantal kweekprogramma’s voor verschillende bedreigde soorten Chinese schildpadden. Tussen Duitsland, Oostenrijk en Nederland begon een samenwerking te ontstaan om een aantal soorten te redden. Dit ontwikkelde zich steeds verder en thans zijn er een groot aantal EU-landen in de stamboekprogramma’s vertegenwoordigd.Daarnaast ontstaan er ook steeds meer contacten met organisaties en instellingen buiten Europa, waardoor onder andere nog meer overdracht van kennis wordt gestimuleerd. De internationale kennis verdiept zich ook steeds verder en de uitwisseling daarvan wordt steeds belangrijker, juist ook doordat de situatie in de natuurlijke leefgebieden steeds verder verslechtert en de bedreiging van uitsterving toeneemt.
Doelstellingen van de ESF
De ESF baseert haar activiteiten op de volgende doelstellingen:
- Het behouden van reptielen en amfibieën in gevangenschap, met de sterke nadruk op bedreigde soorten, door het opbouwen en in stand houden van genetisch verantwoorde populaties in gevangenschap;
- Het managen van Europese stamboeken en kweekprogramma’s;
- Het managen van genetisch zuivere kweekprogramma’s ten einde genetische degeneratie tegen te gaan;
- Het meewerken aan herintroductie programma’s in de natuurlijke leefgebieden in de wereld;
- Het verzamelen, samenstellen en verspreiden van kennis over het houden en kweken van reptielen en amfibieën.
Wat is een stamboek?
Een stamboek is letterlijk een register waarin de afstamming en kenmerken van de ingeschreven dieren staan opgetekend. In geval van het ESF betreft het de groep reptielen en amfibieën. Deelname aan een stamboek is geheel vrijwillig, waarbij duidelijk wordt gesteld dat alles draait om uitwisseling en registratie van gegevens. Teneinde misverstanden te voorkomen, wordt hierbij benadrukt dat de aangemelde dieren te allen tijde volledig eigendom blijven van de stamboekdeelnemers. Van de stamboekdeelnemers wordt onder andere verwacht dat zij uit eigen beweging gegevens betreffende hun stamboekdieren doorgeven aan de stamboekhouder(s) voor registratie. Het is een kwestie van een vrijwillige samenwerking.
Management van een soort in gevangenschap
Elk stamboek vormt de basis van het kweekprogramma voor de betreffende soort. De in het stamboek vastgelegde gegevens worden door de stamboekhouder in samenspraak met de stamboekdeelnemers gebruikt bij het opstellen van een kweekprogramma. Daarnaast worden die gegevens ook gebruikt bij de bemiddeling en advisering over overdrachten van dieren binnen het kweekprogramma en bij de advisering en informatieverstrekking aan stamboekdeelnemers over kweek en huisvesting.
Het tegengaan van inteelt
Het vermijden van inteelt is van groot belang om de genetische eigenschappen van de soort ook voor de toekomst veilig te stellen. Het vormt een sterke waarborg voor de overleving van de soort in gevangenschap op langere termijn, zodat ook toekomstige generaties van een verscheidenheid aan oorspronkelijke reptielen- en amfibieënsoorten kunnen genieten.
Kennisoverdracht
Door kennis van kweek, voeding en gedrag verkregen in gevangenschap wordt de kans op overleving van diersoorten in gevangenschap vergroot. Daarnaast draagt die kennis zeker bij in de bescherming en het management van diersoorten in hun natuurlijke leefomgeving, waardoor de kans op overleving ook in het wild wordt vergroot. Kweek in gevangenschap is behalve een noodzaak ook leerzaam en fascinerend. Kennisoverdracht tussen alle stamboekdeelnemers is ook van wezenlijk belang voor het verantwoord voortbestaan van de diersoort. Elke stamboekhouder draagt een stukje verantwoordelijkheid hierin bij. Nakweek kan voorts een bijdrage leveren in het terugdringen van de handel in wildvangdieren, waardoor populaties in het wild in dit opzicht verder worden ontzien. De laatste tijd zijn meerdere positieve resultaten zichtbaar. De kennisvergaring die onder andere door middel van het stamboek wordt verkregen, stelt daarnaast de stamboekhouder in staat om stamboekdeelnemers te kunnen adviseren over kweek, huisvesting, voeding en relevante literatuur.
Steun de ESF door aanmelding
Om de genoemde activiteiten te continueren en de plannen voor een verdere optimalisering van de stamboek/kweekprogramma’s te kunnen realiseren, vraagt de ESF je in overweging te nemen haar doelstellingen te steunen door:
- Met je dieren deelnemer te worden van een of meer stamboeken, en/of
- Je aan te melden als aspirant stamboekhouder ten einde te komen tot de start van een nieuw stamboek, of
- Je aan te melden als aspirant co-stamboekhouder van een bestaand stamboek, ten einde de stamboekhouder bij te staan in het managen van zijn stamboek.
Hoe word je stamboekdeelnemer?
Iedereen die een reptielen- en of amfibieënsoort legaal houdt, kan zich bij het stamboek voor die diersoort inschrijven. Het is wel van belang dat de houder met zijn dieren kweekt of wil gaan kweken. Inschrijven kan via de ESF website.
Hoe start je een stamboek?
Voor het accepteren van een nieuw stamboek hanteert het ESF-bestuur een aantal uitgangspunten, te weten:
- Er dienen in principe tenminste 10 bloedlijnen per stamboek aanwezig te zijn, doch bij voorkeur meer;
- Bij soorten, waarvan slechts een beperkt aantal bloedlijnen beschikbaar is, dient het aantal ingeschreven bloedlijnen in principe een redelijk deel van de naar verwachting in Europa aanwezige bloedlijnen te vertegenwoordigen. Er wordt dus standaard een globale schatting van het aantal bloedlijnen in Europa van je gevraagd;
- Er dienen meerdere houders te zijn ingeschreven in het stamboek; risicospreiding speelt hierbij een rol;
- Alle ingeschreven dieren dienen legaal in het bezit van de houder te zijn;
- Er dient te worden voorkomen dat eventuele niet in het stamboek ingeschreven dieren van dezelfde soort als de stamboekdieren in contact kunnen kom en met die stamboekdieren;
- Stamboeken worden in eerste instantie opgezet voor bedreigde en/of beschermde soorten.
Wanneer iemand een nieuw stamboek zou willen opstarten, kan hij daartoe een schriftelijk gemotiveerd voorstel aan het ESF-bestuur doen.
Wat wordt er van een stamboekhouder verwacht?
- Een redelijke ervaring met en deskundigheid in het houden en kweken van de betreffende diersoort;
- Het goed kunnen werken met de computer en met het online registratieprogramma;
- Het opstellen en op de ESF-website publiceren van een jaarrapport over het stamboek management, alsmede van informatieve artikelen en aanbevelingen voor huisvesting en kweek;
- Op een coöperatieve wijze met alle stamboekdeelnemers kweekprogramma’s opstellen en uitvoeren om een genetisch verantwoorde populatie in gevangenschap op te bouwen en te behouden;
- De bereidheid om zich samen met de stamboekdeelnemers verder te verdiepen in de diersoort en de situatie ex situ en in situ. Daartoe kunnen naar believen allerlei activiteiten worden ontwikkeld, bijvoorbeeld speciale stamboekbijeenkomsten en/of excursies;
- Het goed kunnen samenwerken met het bestuur en het bereid zijn om mee te denken in de verdere ontwikkeling van de ESF;
- Een flinke dosis enthousiasme en gevoel voor natuurbescherming (conservation).
Co-stamboekhouderschap
De ESF streeft nadrukkelijk naar de invulling van co-stamboekhouderschappen voor alle stamboeken. Omdat het steeds om vrijwilligerswerk blijft gaan, verdient het aanbeveling de management werkzaamheden in onderling overleg te verdelen, waardoor de belasting per persoon minder kan worden, de kennis nog meer wordt vergroot, mogelijke ongezonde personificaties worden voorkomen en vooral de continuïteit van het stamboek beter wordt gewaarborgd. Stamboekhouder en co-stamboekhouder(s) kunnen geheel vrij in onderling overleg een verdeling van werkzaamheden en activiteiten regelen. Uiteraard valt of staat een stamboek met de personen die er aan deelnemen, in welke functie dan ook.
Stamboekhoudersdag
Jaarlijks wordt er een stamboekhouderdag gehouden, waarbij naast alle (co-)stamboekhouders ook stamboekdeelnemers en externe geïnteresseerden nadrukkelijk van harte welkom zijn. Het programma bevat doorgaans presentaties over relevante in situ en ex situ onderwerpen, discussiemogelijkheden over thema’s en daarnaast actuele bestuurlijke zaken. Stamboekhoudersdagen hebben een hoog informatief karakter en bieden de gelegenheid voor nadere onderlinge kennismaking, versteviging van contacten en het maken van onderlinge afspraken. Ook kunnen bestuurlijke mededelingen aan de orde komen. De status van soorten in situ en ex situ is uiteraard een belangrijk aandachtspunt, evenals samenwerkingsverbanden tussen enerzijds dierentuinen en aquaria (EAZA) en de ESF en anderzijds tussen ESF en CITES managementorganisaties in de EU-landen.
De vele contacten van de ESF
De EAZA en de ESF hebben een Memorandum Of Understanding (MOU) ondertekend ten einde de banden te versterken. Een aantal dierentuinleden van EAZA nemen ook deel aan de ESF-stamboeken. De ESF onderhoudt contacten met overheden in de EU-landen en dan met name met de CITES managementbureau’s en de landelijke inspectie- en opsporingsdiensten. Zij pleegt met enkele zelfs direct regulier overleg over het hobbymatig houden van met name beschermde en bedreigde reptielen- en amfibieënsoorten. Van landelijke opsporingsdiensten worden door de ESF soms in beslaggenomen dieren in eigendom verkregen ten einde onder te brengen in de ESF-stamboeken. Daarnaast participeert de ESF in diverse adviserende organisaties van de overheden in de EU, die zich bezig houden met verantwoord huisdierenbezit.
De ESF werkt ook samen met de Turtle Survival Alliance (TSA) Europe, van waar zij soms dieren - doorgaans van buiten Europa - in eigendom krijgt overgedragen, welke vervolgens per ESF-contract worden geplaatst bij stamboekdeelnemers en specifieke beschermingsorganisaties. Natuurlijk worden ook contacten onderhouden met verenigingen en stichtingen in de EU die actief zijn op het terrein van het hobbymatig houden van reptielen en amfibieën.
Contact
Wil je meer weten over de European Studbook Foundation? De ESF informeert je graag verder. Neem dan contact op met de voorzitter via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of de secretaris via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..